سه خواهر ، نوشته آنتوان چخوف

نقد و بررسی کتاب سه خواهر، ترجمه کامران فانی و سعید حمیدیان

نوشته زهره روحی

در نمایشنامه «سه خواهر»، آنچه چخوف پیش روی مخاطب خود می‌گذارد، آرمان رهاییِ نسل جوان و روشنفکر روسیه ی پیش از انقلاب است : به جان آمده از پوسیدگی و ابتذال فرهنگی روسیه‌ی تزاری. ماجرای داستان، مانند اکثر کارهای چخوف در یکی از شهرستان‌های روسیه می‌گذرد. و مسلماً با همان ویژگی عام در داستانهای چخوف: شهری کوچک و خواب آلوده با ساکنانی که در شیوه‌ی زیست گیاهی ـ حیوانیِ خویش معنای «آرزو داشتن» و «ساختن» را از یاد برده‌اند.
آنچه سبب نمود و برجستگی این فرهنگ مبتذل و پوسیده می شود صدای معترض و تا حد زیادی، کم رمق و یا شکننده ای است که از یکی دو شخصیت نمایشنامه، بگوش مخاطب چخوف می‌رسد. اما احتمالا از آنجا که روح روشنگریِ محلی ـ فرهنگیِ زمانه‌ی چخوف کم جان و کم بنیه است ، تصویری که این روشنفکران در نمایشنامه‌ها از خود ارائه می‌دهند از دید امروز، چندان روشنگر به نظر نمی آید. زیرا هنوز خود، به واقع درکِ تجربی چندانی از ماهیت فرهنگیِ آنچیزی که می‌باید جایگزین این پوسیدگی شود ندارند، ؛ تا جایی که در گفتارشان اغراقی رومانتیک و در کردارشان نوعی بیقراری التهاب آمیز به چشم می خورد.
اینها گفته شد تا هنگام خواندن آثاری از این دست، متوجه این مهم باشیم که تواناییِ درک و لذت از متون ادبی کلاسیک تنها زمانی حاصل می‌شود که خود را به موقعیت های تاریخی و فهمی آن‌ها برسانیم: اینکه به معنای واقعی کلمه «مسائل» آنان را «بفهمیم» . اما نه با توقعات ادراکی امروز خود ، بل با تواناییِ ادراک امروزیِ خود در نزدیک شدن به محدودیت های فکری و تجربی آن دوران. به عبارتی به فهم محدودیت‌های رشد اجتماعی «آنان»؛
باری ، چخوف در مقام روشنفکر زمانه‌ی خود در نمایشنامه «سه خواهر»، فرصتی دیگر می یابد تا نفرت خود از فرهنگ ساکن و بی‌رمق روسیه تزاری را به بیان درآورد. منتها اینبار آنرا از نگاه خانواده‌ای بیان می‌کند که خود اهل این شهر نیستند. آنها خیلی پیشتر ، در زمان نوجوانیِ دختران خانواده ، به دلیل انتقال شغلی پدر به این شهر آمده اند . از مرگ مادر سالیان می گذرد و چخوف داستان را از زمانی آغاز می‌کند که یکسال از مرگ پدر خانواده گذشته است. تنها پسر خانواده به نام آندری ، یکسال پس از مرگ پدر ، با زنی از اهالی همان شهرستان کوچک ازدواج می کند . زنی که از جنس آرزوهای بزرگ خانواده خصوصا سه‌ خواهر نیست. سرشت فرومایه‌ی ناتاشا ، (همسر آندری) ، آنچنان از نظر خواهران نازل و فرومایه است که انگار حتا ارزشی برای گفتگو درباره اش نمی یابند اما نه به این دلیل که وی به برادر آنان وفادار نیست که ماشا (یکی از خواهران) نیز خود دل در گروی مردی دیگر دارد، بل از اینرو که ناتاشا با روحیه کاسبکارانه خود در جستجوی لذت های سبکسرانه‌ی زندگی است. چخوف، محور ارتباط وی با دیگران و به خصوص با خواهران خانواده را بر اساس «گرفتن» و «انباشت» مال و اموالِ آنان نشان می دهد. و این درحالی است که چخوف سعی دارد تا با برجسته کردن ابتذال فکری کولیگین (شوهر ماشا) ، در برابر فرهیختگی فکری ورشینین (دلدادة ماشا) ، خطی قاطع بین بی‌وفایی دو زن بکشد .
شاید بتوان گفت که نمایشنامه سه خواهر، لایه‌های گوناگونی دارد که یکی از آنها که اساسی نیز هست، جنبة زن محور دارد. و البته این القاء صرفاً از جایگاهی مرد محور صورت گرفته است. چرا که در هر دو روی این سکه، تصنعی زنانه به چشم می خورد. به بیانی چه در فرهیختگیِ آدمهای این شهرستانِ ملال آور و چه در حیله‌گری های سبک‌سرانه‌ی آنها، همان ناز و جلوه‌فروشیِ زنانه‌ای دیده می شود که همواره از سوی خوانشی مردسالارانه تألیف و تنظیم شده است. باری ، با مرگ پدر ، به عنوان تنها دلیل ماندگاری حضور خانواده در شهر و بی لیاقتی و بی کفایتی آندری ( تنها مرد خانواده ) در مقام جانشین پدر که با خود فریبی به قمار و باخت اموال خانواده روی ‌آورده ، دلتنگی و ملال از شهر و آدمهایش بیش از پیش خواهران را در بر می گیرد . اما با این وجود، پنداری هیچ یک شهامت کندن و رفتن ندارند.
اما هنر چخوف در این است که طنز تلخ نمایشنامه‌ی خود را با درهم آمیختنِ وضعیت کرختی و کاهلی‌ِ (به اصطلاحِ خود وی) شهرستانی، به سستیِ اشراف‌منشانة شخصیت های به اصطلاح فرهیختة این خانوادة مسکویی ، پیش می برد . و در نتیجه ما را ناظر به ابتذال فرهنگیِ به قول خودش زندگی شهرستانی از یکسو و رنج ناشی از آگاهی آن ، از سویی دیگر می کند. و بدین ترتیب در طی فرایندی به شکل تدریجی و آرام آرام می‌بینیم که خطوطی موازی و همسان بین احساس پیری و ناتوانی این خانواده از یکسو و جلوه‌ی اسطوره ای یافتن شهر «مسکو» از سویی دیگر شکل می‌گیرد. به عبارتی، از همان لحظه ای که روح شکست و سرخوردگی به این خانواده روی می آورد، «مسکو» که در ایام جوانیِ فرزندان و خصوصا خواهران، صرفاً به منزله شهر زادگاه به شمار می ‌آمده ، به شهری آرمانی بدل می شود. تا جایی که از جایگاه ناتوان و درمانده‌ی این خانواده‌ی درهم پاشیده‌ی در حال سقوط خصوصاً ایرنا (کوچکترین خواهر ) ، مسکو شهری‌ است که صرف حضور در آن ، می تواند او را به رستگاری رساند و روح وی را از پوچی و جهالتِ زندگی در شهرستان آزاد سازد .
احتمالاً یکی از زیباترین موقعیت های روشنفکرانه‌ی «حسرت» برای زندگی کردن و حسرت برای گذشته‌ی از دست داده را چخوف در نمایشنامه سه خواهر ترسیم کرده است. حسرتی که به نظر می‌رسد، روشنفکر زمانه‌ی چخوف را در تمامِ عمر گرفتار خود کرده است. اما آیا این صدای چخوف نیست که از زبان ورشینین، برای شکست طلسم زمانه‌ی خویش، تلاش می‌کند آگاهی را وارد این دور باطل سازد :

« تازگی دارم دفتر خاطرات یکی از وزرای کابینه‌ی فرانسه را می خوانم ـ توی زندان نوشته . او به دنبال قضیه‌ی پاناما افتاد زندان. با چه شور و شوقی راجع به پرنده هایی که می تواند از پنجرة زندان ببیندشان می نویسد؛ پرنده هایی که وقتی وزیر کابینه بوده، اصلا توی نخشان نبوده. البته حالا هم که آزاد شده دیگر توی عالم آنها نیست... همین طور هم شما، اگر یک دفعة دیگر مسکو زندگی کنید بهش [به آن شهر] توجهی نخواهید کرد. ما خوشبخت نیستیم و نمی توانیم هم باشیم؛ ما فقط خواهان خوشبختی هستیم. » (ص 66).

اما چه چیز سبب می شود تا خوشبختی را درک نکنیم . چه عاملی دلیل ندیدن جوشش زندگی در خود و اطرافینان می‌شود . چرا نمی‌توانیم لحظه ای را دریابیم که تار و پودش سرشار از زندگی و عمل ما در زندگی‌ست؛ آنچنان که عمل از زندگی لبریز گردد و زندگی از عمل ؟ آیا چخوف قصد دارد پرسشی فلسفی، پیش روی مخاطب خود بگذارد ؟ یا هدفش نشان دادن ابتذال فرهنگیِ محیط اجتماعی زمانه خویش است . زمانه ای که حکم به برگرفتن رسالت جدیدی داده است اما فضای عقب مانده‌ی روسیه قادر به لبیک گفتن به آن نیست.
باور من این است که چخوف پیام آور نگرش دوم است . و از همین رو بالاخره تصمیم می‌گیرد تا از زبان آندری‌ای که ضعیف و ناتوان ‌ترین صدای روشنفکری جامعه‌ی کوچک شهر است ، افشاگرِ فضای فرهنگی کرخت و مبتذل جامعه‌ی بیمار روسیه باشد. جامعه‌‌ی ناتوان و بیماری که قادر به برآوردن آرزوهای نیروهای جوان خود نیست. و آنها را وادار می کند تا انرژی و توانایی‌شان را به جای ساختن زندگی، صرف گفتن و نقشه ریختن درباره آن کنند : ص 16، 15 40، 68، 53 ، 94 و...؛ به همان نسبت که به محض احساس ناتوانی و فرتوتی ، به جای استفاده از تجربیات گذشته‌ی زندگی‌ ، آن ته مانده‌ی نیرویشان را صرف ساختن و پروراندن تخیلاتی از زندگی در گذشته کنند که یا دیگر وجود ندارند و یا هرگز جز در عالم ذهن وجود نداشته اند:

« وای زندگی گذشته ام کجا رفته؟ ـ زمانی که جوان خوشحال و زرنگی بودم، زمانی که همه اش رویاهای قشنگ و افکار بلند داشتم و حال و آینده با نور امید می‌درخشید؟ چرا ما پا به زندگی نگذاشته این قدر کند و مبتذل وکسل کننده می شویم؟ چرا تنبل و بی تفاوت و بی فایده و بدبخت می شویم؟... این شهر دویست سال است که به وجود آمده؛ صد هزار نفر توش زندگی می کنند ، ولی یک نفر هم پیدا نمی شود که با آنهای دیگر فرقی داشته باشد! توی اینجا هیچ وقت یک نفر ادیب یا هنرمند یا آدم مقدسی نبوده. حتا یک نفر هم نیست که آن قدر برجستگی داشته باشد که احساس کنید میل دارید با شور و علاقه باهاش همچشمی کنید. مردم اینجا هیچ کاری جز خوردن و نوشیدن و خوابیدن نمی کنند... آنوقت می میرند و یک مشت دیگر جاشان را می گیرند و آنها هم می خورند و می نوشند و می خوابند ـ و تازه برای اینکه یک خرده تنوع به زندگی شان بدهند تا به کلی از فرط کسالت خرف نشوند می روند توی شایعات چندش آور و عرق و قمار و دعوا و مرافعه ؛ زن به شوهر حقه می زند و شوهر به زن دروغ می گوید ، و وانمود می کنند که هیچی ندیده و هیچی نشنیده اند... (ص 125)

بهرحال شاید آنچه در این گونه از نمایشنامه های چخوف نمودی پر رنگ دارد ، تمنای «ترک» موقعیت های عقب مانده است : برای «ساختنِ» زندگی می باید به جایی دیگر رفت و در آنجا زندگی را آغاز کرد. اما این «آنجا» می تواند هرجایی باشد الا جایی که در آن قهرمانان نمایشنامه بسر می برند؛ چرا که در «اینجا» ، همان وضع موجودی است که باید ترکش گفت. همان «کار»ی است که به دلیل بی‌نیازی به « فکر کردن و الهام داشتن» علاقه ای هم برای آن وجود ندارد. چنانچه ایرنا با ته مانده‌ی انرژی و شور جوانی‌ای که درش مانده می گوید : « باید شغل دیگری دست و پا کنم. این یکی بهم نمی‌آید. آن چیزی نیست که همیشه آرزویش را می‌کردم و رؤیایش را داشتم. از آن جور کارهاست که آدم بدون الهام ، حتا بدون فکر انجام می دهد» (ص 58). در بین اهالی شهر کوچکی که خواهران در آن زندگی می‌کنند ، توزنباخ ، تنها کسی است که هم پای ایرنا ، تمنای رفتن از شهر دارد. او عاشق ایرنا ست و بالاخره کسی است که ایرنا به درخواست ازدواجش پاسخ مثبت می دهد . اما نه از روی عشق ، که ایرنا سالیان سال آنرا بکر و دست نخورده برای شهسوار رویاهایش در مسکو نگه داشته بود، بل از سر پاسخ به ضرورت ازدواج. آنچه که به قول اولگا نام «وظیفه» را به خود می گیرد.

« توی این مدت همه‌اش منتظر بوده‌ام ، خیال می کردم می‌رویم مسکو، و آنجا به مرد دلخواهم برمی خورم. در عالم رویاها می‌دیدمش و توی خیال دوستش داشتم... ولی همه این آرزوها پوچ شده ... پوچ..» (ص 99).

به نظر می رسد برای ایرنا ، آری گفتن به توزنباخ ، دست یافتن به منبع قوا و شهامتی است که برای کندن و رفتن از این شهر لازم دارد. از اینرو «ازدواج» برای وی بیشتر از آنکه وظیفه‌ای جنسی و یا وظیفه‌ای عرفی باشد، وظیفه‌ای اگزیستانسیالیستی است. در واقع ایرنا برای آزاد ساختن روح خود است که اقدام به ازدواج می کند. ازدواج می کند تا با همراهی توزنباخ از باطلاق خواب آلودگی شهری که «کار» در آن بدون نیاز به فکر انجام می شود ، رهایی یابد. ایرنا با ازدواجِ بدون عشق‌اش با توزنباخی که او هم تمنای رفتن دارد، در حقیقت قصد دارد تا خود را به رویاهایش نزدیک سازد . قدم برداشتن در راه رویاها ، به معنای دور شدن از توهمات است . او به سمت «مسکو» می رود . و عملی شدن همین تصمیم ایرنا را مجبور می سازد تا دیر یا زود با چهره‌ی واقعی رویاهایش روبرو گردد. بنابراین چنانچه می بینیم علارغم ظاهر آزاد سازی ای که نام «وظیفه» و «ضرورت » به خود گرفته اند ، این عشق است که ایرنا را آزاد می سازد، نه وظیفه؛ عشق به مسکو:

ایرنا : « اولیا ، جان دلم ، من برای بارون [توزنباخ] احترام قائلم... زیاد بهش فکر می کنم ، مرد خیلی خوبی است...باهاش ازدواج می کنم... قبول می کنم باهاش ازدواج کنم، به شرط اینکه برویم مسکو! ..» (ص 105)

اما آیا برای توزنباخ هم همینطور است؟ پاسخ منفی است . چخوف او را عاشق ایرنا نشان می دهد.عشقی پنجساله :

توزنباخ : «پنج سال است عاشقت هستم و هنوز بهش عادت نکرده‌ام و تو روز به روز زیباتر می شوی ... فردا صبح می برمت . کار می کنیم ، پولدار می‌شویم، رویاهای من دوباره زنده می‌شوند و تو خوشبخت می شوی ! ولی ـ یک امایی دارد، فقط تو یکی ـ تو دوستم نداری!
ایرنا : نمی توانم دوستت داشته باشم ـ من زنت می‌شوم، بهت وفادار و مطیع می‌مانم، اما نمی توانم دوستت داشته باشم. چکارش می ‌شود کرد؟ [می‌گرید] هیچ وقت توی زندگیم کسی را دوست نداشته ام ، آه که چه رویاهایی برای عاشق شدن داشتم ! همیشه، شب و روز، توی رویایش هستم... انگار روحم مثل یک پیانوی قیمتی است که قفلش کرده اند و کلیدش گم شده ....» (ص 123).

و این «اما»یی که مانع احساس خوشبختی توزنباخ است ، همان چیزی است که به لحاظ اگزیستانسیالیستی، موقعیت او را برتر از کولیگین، شوهر ماشا می‌کند. نگاه توزنباخ به «عشق» از سر آزادگی است . او از ایرنا عشق طلب می‌کند و نه جسم و یا زیبایی ستودنی اش را و نه حتا وفاداری و مطیع بودن او را. حال آنکه کولیگین علارغم آگاهی از عدم علاقه همسرش (ماشا) به وی همچنان احساس خوشبختی می کند. چرا که نگاه شییء انگارانه‌ی وی به ماشا ، او را از داشتن همسر زیبا و با استعدادی چون ماشا مفتخر و خوشحال می سازد:

کولیگین : « جداً زن حیرت انگیزی است! ـ[رو به ماشا] هفت سال است که باهات ازدواج کرده ام ، اما احساس می کنم همین دیروز بود که ازدواج کردم... آره ، به شرافتم قسم احساس می کنم ! تو واقعاً حیرت انگیزی! آخ ، که چقدر خوشحالم ، خوشحال ، خوشحال!
ماشا : و من چقدر کسلم ، کسل ، کسل!... (صص 95 ـ 96)

زمانی هم که کولیگین پی می‌برد ماشا ، عاشق ورشینین سرهنگ میانسال است ، خوشحالی اش از بین نمی‌رود. حتا زمانی که ماشا را گریان و آشفته از فرمان اعزام و رفتن سرهنگ ورشینین به همراه هنگ‌اش از شهر می بیند، ظاهراً احساس خوشبختی او همچنان پایدار است و کمترین خدشه ای هم به آن وارد نشده است : [دستپاچه ، رو به اولگا ، بزرگترین خواهر] عیبی ندارد .... بگذار گریه کند...ماشاجانم ، ماشاجان قشنگم... تو زن منی ، و من با همة این حرفها خوشبختم... شکوه نمی‌کنم ، هیچ سرزنشی ندارم بکنم ـ اصلا ... اولگا اینجا شاهد من است ... زندگی مان را دوباره مثل سابق شروع می کنیم. و تو حتا یک کلمه هم از من نخواهی شنید . حتا یک اشاره... ( ص 131، تأکید از من است) .
کولیگین آنچنان غرق در شیوه‌ و نگاه شیء انگارانة خود به زندگی است که اصلا در نمی یابد که ماشا نه از سر بی‌وفایی به وی بل به دلیل نفرت اش از شیوه‌ی زندگی«مثل سابق» و بازگشت به آن است که گریه می‌کند. چخوف روی این حقارت‌های فکری و تلاش رنجبار و محتوم به شکستِ گسستن از این حقارت هاست که تأمل می کند. به لحاظ اگزیستانسیالیستی، عشق سرهنگ دوم ورشینین برای ماشا حکم رستگاریِ روح و روان‌اش از شیوه‌ی کرختی و بی‌هدفی زندگی شهرستانی را دارد. آنهم با تمام پارادوکسی که حامل تضادهای اخلاق به لحاظ عرف جامعه است. هر چند که چخوف تمایلی به گشودن این فضاهای پارادوکسی ندارد.
بنابراین تفاوت بزرگ توزنباخ با کولیگین در منزلت های روحیِ آنان است. کسی همچون توزنباخ از سر آزادگیِ ، در طلب عشقی دوجانبه و تعاملی است. عشقی مشترک که بتواند کار و راهی مشترک برای عاشق و معشوق بسازد و هر دو را از آن غنی سازد. حال آنکه برای کولیگین ، حضور جسمی بدون روحی آزاد برای عشق ورزیدن کفایت می کند. منزلت روحی توزنباخ در برابر کولیگین به آزاد مرد و برده می ماند. روح کولیگین در بردگی بسر می برد و خود از آن خبر ندارد چرا که نمی داند زندگی معنایی فراتر از خوردن و خوابیدن و کارکردنی بدون فکر و الهام ، دارد . معنایی که نه از راه مالکیت و «داشتن» دیگری ، بل از راه عاشقیت حاصل می شود .
باری ، اما این فقط توزنباخ نیست که عاشق ایرناست . ستوان ارتش، سولیونی هم ظاهرا عاشق ایرنا است. سولیونی، جایگاه مثبت و درخوری در نمایشنامه ندارد. او کسی نیست که از مصاحبت با او بشود لذت برد . به عکس ، او کسی است که مخل گفتگوهاست . و با ادا و اطوار ها و پارازیت هایش ، خیلی زود خود را از چشم خواننده می‌اندازد؛ و بدین ترتیب چخوف موفق می شود، کاری کند که هیچکس او را جدی نگیرد : نه شخصیت های نمایشنامه و نه مخاطبان آن. سولیونی چنان مضحک و مزاحم است که حتا زمانی که در اواسط داستان در حال اظهار عشق به ایرناست ، این عمل به وقاحت مضحک او تفسیر می شود و همچون سایر جفنگیات اش جدی تلقی نمی شود. حتا جایی که او رقیب عشقی‌اش را تهدید به مرگ می کند :

« ... بدیهی است نمی توانم مجبورتان کنم که مرا دوست داشته باشید . ولی میل هم ندارم رقیبی ، یعنی رقیب موفقی داشته باشم...نه نه ! به تمام مقدساتم قسم می خورم که اگر کس دیگری پاش در میان باشد ، می کشمش ...» ( ص 75) .

و در انتهای نمایشنامه ، هنگامی که ایرنا و توزنباخ تصمیم به ازدواج و رفتن از شهر می گیرند ، روز قبل از ازدواج ، توزنباخ در دوئلی بدست سولیونی کشته می شود. اما نکته ای که بسیار شگفت از سوی چخوف پرداخته شده ، قرار دادن سولیونی با همان ویژگی برهم زدن گفتگوها و یا نقش پارازیتی اش در بزنگاه صراحت یافتگیِ رابطة توزنباخ ـ ایرنا است. زمانی که از یکسو ایرنا در نهایت شجاعت و صداقت احساسِ خود را برای توزنباخ باز می کند و از سویی دیگر توزنباخ به شدت متأثر از «اما»یی است که از دل این بازگشایی سر برآورده ، در لحظاتی بعد توزنباخ بدون آنکه ایرنا را مطلع کند، راهی محل دوئلی می شود که سولیونی در انتظار کشتن وی (بخوانیدش برهم زدن و قطع رابطه‌ای شفاف) بسر می برد . رابطه‌‌های گنگ ، مبهم، دروغین ، و سربسته‌ی مبتنی بر بی وفایی و بی مهری آندری و همسرش ناتاشا از یک طرف، و ماشا و کولیگین از طرفی دیگر باقی می‌مانند اما رابطه‌ی شفاف و عاری از دروغ ایرنا و توزنباخ ، همچون دیالوگ روانی که به واسطه‌ی پارازیت های سولیونی از هم گسسته شود، در نطفه خاموش می‌شود.
و احتمالاً چخوف برای آنکه به احساس رنجبار اما پالوده شدة توزنباخ بیشتر بهاء دهد و مخاطبان را با پاداش اگزیستانسیالیستی این رنج آشنا سازد، به توصیف احساس شعف توزنباخ از زندگی می‌پردازد. با این حال، به نظر می رسد چخوف حاضر نیست ما را در برابر توزنباخِ رستگار شده از نگاه کلیشه ای به زندگی قرار ‌دهد ، چرا که او را همچنان اسیر در چنگال کلیشه ای می بینیم که سولیونی وادار به پذیرشش کرده است . شاید برای آنکه مایل نیست به همین آسانی، از وضعیت تراژیک زندگی بشری صرف نظر کند. تراژیک از این نظر که درست همان هنگام که «فانی و میرا یی» در برابر بشرآشکار شود ، قدرت دیدنِ تمام جلوه های هستی ِ جهان فانی را پیدا می کند. بهرحال چخوف با اضافه کردن دل شوره‌ی (توزنباخ ) برای رفتن به آغوش مرگ، به رنج ناشی از دیدن واقعیت عشق‌ِ یکسویه اش به ایرنا و تحمل این رنج ، ارزشی مضاعف می‌دهد و به کمک بهره‌هایی اگزیستانسیالیستی از هردو، او را در مرحله‌ای فراتر از آنچه که پیشتر بوده جای می‌دهد . و چنانچه خواهیم دید از توزنباخ در ساعات پایانی زندگی‌اش تصویری جاودانی و سرشار از نگاهی ناب، بکر و تازه به زندگی و جهان هستی می سازد :

توزنباخ : [ رو به ایرنا و در خلوت با او ] چه چیزهای ناچیز، چه چیزهای احمقانه‌ای بعضی وقتها یکهو اهمیت پیدا می‌کنند، بی هیچ دلیل مشخصی! بهشان می‌خندی، درست مثل همیشه ، هنوز ناچیزشان می‌دانی ، با این همه یکدفعه می بینی افسارت دست آنهاست، و تو قدرت نداری جلوشان را بگیری. ولی بیا حرفش را نزنیم! خیلی سرحالم، انگار اولین بار است که توی عمرم این درختهای صنوبر و افرا و غان را می بینم. مثل اینکه با کنجکاوی نگاهم می کنند. و در انتظار چیزی هستند. چه درختهای قشنگی ـ وقتی فکرش را می‌کنی ، می بینی چقدر قشنگند ، زندگی باید توی این درختها نهفته باشد! ...باید بروم ، وقتش است...به آن درخت مرده نگاه کن، همه اش خشک شده ، اما هنوز هم با درختهای دیگر توی باد پیچ و تاب می خورد. و همین طور به نظرم می آید اگر بمیرم باز سهمی توی زندگی دارم» (صص 123ـ 124 ، تأکید از من است).

اینکه چه روایتی از «سه خواهر» چخوف می‌تواند ارجحیت داشته باشد ، جدا از دانش و اندوخته‌‌های فهمی و ادراکی مخاطب ، بی تأثیر از وضعیت اجتماعی ـ تاریخیِ زمانه ای که در آن بسر می‌بریم نیست . اما برخی از موقعیت‌ها هستند که شاید به دلیل وضعیت اگزیستانسیالیستی‌ای که دارند، همواره مستعد «مسئله» کردن خود در هر زمان و دوره‌ ای تاریخی هستند. با این وجود، این وضعیت‌های اگزیستانس، زمانی برذهن و روان مخاطب اثر گذارند و از خواننده‌‌ی معمولی، متأملی فلسفی می‌سازند که بتوانند در عینِ پایی داشتن در مسائل زندگی روزمره ، پرده از اصالت عمیق آن بردارند.

شهریور 1389