گفت و گو با سرکار خانم آزیتا روحی (معلم در سوئد)زهره روحی : تشکر از اینکه دعوت برای مصاحبه را پذیرفتید . لطفا خودتان را معرفی کنید و بفرمائید شغلتان چیست و در کجا زندگی می کنید و چند سال است که در آنجا زندگی می کنید .
آزیتا روحی : . با سلام من آزیتا روحی متولد سال 1342 در شهر تهران هستم و به اتفاق خانواده – همسر و دو فرزندم - حدوداً 24 سال است که در سوئد زندگی میکنم. در این مدت مشاغل مختلفی داشته ام که اکثراً کار با بچه ها در سنین و شکلهای مختلف بوده است. کار با بچه های مهد کودک ، فعالیتهای فوق برنامه ی بعد از مدرسه با بچه های دبستانی ، و نیز تمرین و اجرا (موسیقی ) با نوجوانان مدرسه ی موسیقی . و در حال حاضر حدود پنج سال است که معلم دبستان هستم که البته در سوئد شامل حال کلاس اول تا ششم می شود.
روحی : آیا در کشور سوئد هم همانند ایران تحصیلات خاصی در دانشگاه ها برای شغل معلمی وجود دارد ؟
آزیتا روحی : بله. اینجا برای دبستان (اول تا ششم) سه سال و نیم ، برای هفتم تا نهم چهار سال و برای دبیرستان پنج سال باید درس خواند . هر سال شامل دو ترم و هر ترم هم شامل 30 واحد دانشگاهی است.
روحی : کودکان از چه سنی به مدرسه می روند و مقطع دبستان در سوئد چند سال است ؟
آزیتا روحی : معمولا از سن هفت سالگی ولی به در خواست پدر و مادر می توانند از شش سالگی هم شروع کنند که البته توصیه نمی شود.
روحی : آیا این امکان وجود دارد که یک معلم بتواند همیشه آموزش یک کلاس مشخص مثلا «سوم» را به عهده داشته باشد ؟
آزیتا روحی : در سوئد به دلیل اینکه سعی می شود خیلی چیز ها از جمله آموزش ، شکل غیرمتمرکز داشته باشد ، الگوی خاصی برای چگونگی کلاسبندی وجود ندارد . ضمن اینکه خیلی از مدارس در اینجا همان تقسیم بندی سنتی یعنی اول تا سوم ، و چهارم تا ششم را دنبال میکنند که در اینصورت معلم ، شاگردان خود را سه سال دنبال میکند و دوباره با شاگردان جدید کلاس اول و یا چهارم کار میکند.
روحی : از آنجا که تحصیلات ابتدایی و دبیرستان شما در ایران بوده است ، با توجه به این تجربه ، ممکن است از تفاوت های نظام آموزشی ایران و سوئد بفرمائید .
آزیتا روحی : یکی ازمهمترین این تفاوتها همین شیوه ی غیر متمرکز مدیریت مدارس اینجاست . یعنی دولت و اداره ی آموزش یک سری رهنمود ها و اهدافی برای مدارس در نظر می گیرند و این وظیفه ی کمونها و شهر داری هاست که بودجه ی لازم را به هر مدرسه ای بدهند تا به شاگردان آموزش کافی داده شود . به عنوان مثال به خاطر می آورم زمانی که در ایران به دبستان می رفتم کتابهای آموزشی به صورت یکسان و سراسری برای مدارس چاپ و منتشر می شد ، البته الان را نمیدانم و ممکن است که اکنون دیگر به آن شکل نباشد . اینجا معلم اختیار تمام و کمال دارد که کتابهای آموزشی را به میل خود در میان دریایی از کتابهای مختلف انتخاب کند. گاهی می بینید که در یک کلاس ، دانش آموزان از کتابهای مختلفی استفاده میکنند و مسلماً این بسته به نیاز و توانایی شاگرد مورد نظر دارد.
همین شیوه عدم تمرکز مدیریت در اینجا ، دست مدیر را باز میگذارد تا اولویتهای مدرسه را خود به همراه کارمندانش که همان معلمها باشند تعیین کنند. مثلا در مدرسه ای تصمیم می گیرند که روی مشاور اجتماعی و یا روانکاو بودجه بگذارند و در مدرسه ی دیگری روی معلم تاتر. حال آنکه به فرض مدرسه ای دیگر می تواند اولویت را دراین بگذارد که کلاسهایی با شاگردانی اندک داشته باشند که وقت معلم بهتر به تک تک شاگردان برسد ویا اینکه به یک کلاس نسبتا بزرگ (30 نفره) دو معلم بدهند. به عنوان مثال مدرسه ای که من کار می کنم روی معلم زبان مادری برای شاگردان دو زبانه بودجه ی بیشتری گذاشته است.
دیدگاه های متفاوتی نسبت به مفهوم دانش وجود دارد . مثلا این که دانش غیر از دانستن یک سری فاکتها مشمول حال کارهای عملی مثل خیاطی، آشپزی ، نقاشی ، موسیقی ، نجاری و ورزش و شنا نیز هست. این رشته ها هم برای دختر ها و هم برای پسر ها اجباریست البته بعضی رشته ها مثل شنا و آشپزی معمولا دوره ای یک ساله دارند و بعضی از رشته ها مانند نقاشی و ورزش همیشگی است.
همین دید متفاوت نسبت به دانش باعث می شود که همه ی رشته ها در جامعه ارج و قرب خود را داشته باشد و مدارس سعی دارند که جوانها را جامعه پذیر کنند چون این جامعه نیاز به همه نوع شغل و همه نوع سلیقه دارد . مدرسه ای برا
ی همه ، شعاری است قدیمی که از طرف وزارت آموزش اینجا راهنمای مدارس بوده است . به این معنا که نیازهای شاگردان باید برآورده شود و هیچ مدرسه ای اجازه ندارد که از پذیرفتن شاگردان با نمره های پایین سرپیچی کند .از آنجا که در سوئد هر شهروند مالیات زیادی می پردازد دولت میتواند خدمات نسبتا جامعی به مردم ارائه کند . یکی از اینها غذای رایگان است که در همه ی مهد کودکها ، دبستانها و دبیرستانها توزیع میشود.
روحی : ارتباط بین خانه و مدرسه و یا اولیاء و مربیان چگونه است ؟
آزیتا روحی : والدین هر ترم حد اقل یک بار به مدرسه دعوت میشوند. گاه برای اینکه با بقیه ی اولیاء آشنا شوند و گاهی برای آنکه اطلاعاتی در باره ی کلاس و برنامه های آتی بگیرند .
ضمنا هر ترم معلم کلاس باید بطور حضوری گزارش رشد تک تک شاگردان را به پدر و مادر آنها بدهد. این دیدار ها حدود یک ساعت برای هر شاگرد زمان می برد .
روحی : آیا مدرسه ای که شما تدریس می کنید ، کودکان و نوجوانان مهاجر هم دارد ؟
آزیتا روحی : بله این مدرسه نزدیک به 90 در صد دانش آموزانی که دارد ریشه هایشان از کشورها و قاره های دیگر است.
روحی : بیشتر از چه ملیت هایی هستند ، برای چه به سوئد مهاجرت کرده اند و آیا شما اطلاع دارید که معمولا چگونه خود را به سوئد می رسانند ؟
آزیتا روحی : . یک اصطلاحی بین معلمهای قدیمی مدرسه ـ یعنی آنهایی که حدودا سی سالی است که آنجا کار کرده اند ـ رایج است که می گوید این مدرسه آیینه ی نا آرامی های بخشی از دنیا است. عده ای از بچه ها نوه های کسانی هستند که در دهه ها ی 50 و 60 میلادی – حدود 50 تا 60 سال پیش- از کشور یوگسلاوی سابق به خاطر بیکاری در کشور خود و امکانات اشتغال در سوئد به اینجا مهاجرت کرده اند. دهه ی 70 بعد از قدرت گرفتن پینوشه در شیلی عده ی زیادی از شیلیایی ها به کشور های مختلف دنیا از جمله سوئد مهاجرت کردند. خلاصه مطلب اینکه این مدرسه غیر از دانش آموزان سوئدی پذیرای دانش آموزانی در حال حاضر از28 کشور جهان از جمله عراق ، السالوادر، بولیوی ، کلمبیا ، آرژانتین ، اوگاندا ، صربستان ، بُسنی ، مکدونی ، مجارستان ، رومانی ، سومالی و فنلاند و ... بوده است .
مهاجران از طریق راههای قانونی و یا غیر قانونی ، گاهی زمینی گاهی دریایی و یا هوایی به شکلهای مختلفی که میتواند کاملا امن و یا پر مخاطره باشد از کشورهای خود خارج می شوند و خود را به نقاط امن از جمله سوئد می رسانند.
روحی : آیا با مشکل فرهنگی (اختلاف فرهنگی ای که ایجاد مشکل ارتباطی کند ) مواجه می شوید . در صورت مثبت بودن پاسخ ممکن است کمی درباره آن بفرمائید .
آزیتا روحی : اگر منظورتان مشکل فرهنگی بین بچه های تازه وارد و جامعه ی میزبان است جواب مثبت است . فلسفه ی مدرسه در این جا این است که مدرسه محیط بازی است که بخشی از کل جامعه را تشکیل میدهد و غیر از اینکه آدم توی مدرسه حساب و هندسه میخواند باید با ساختار محلی و شهر خود نیز آشنایی داشته باشد. برای مثال اغلب مدارس برای شروع درس جغرافی با موقعیت شهر خود به شکلهای مختلف تاریخی و اجتماعی آشنا می شوند . معلمهای ورزش خیلی وقتها باشگاههای ورزشی محلی را به مدرسه دعوت میکنند و همچنین بچه ها را به دیدن آنها میبرند . معلم ها بچه ها را به کتابخانه ی محل و مراکز فرهنگی هنری اطراف مدرسه ، پیک نیک هایی در طبیعت اطراف مدرسه ( که در استان ما معمولا جنگل است) می برند . باز بودن مدرسه خود را در شکل معماری ساختمان آن هم نشان میدهد . مثلا د
ور حیاط مدرسه گاهی نرده هایی کوتاه است و گاه بوته هایی که نشان میدهد حیاط مدرسه تا کجا گسترش دارد . می خواهم بگویم که مدارس سوئد ، نه مثل زمانی که من بچه بودم و در ایران به مدرسه می رفتم ، در و دیوار دارد و نه بابای مدرسه ویا نگهبانی دارد که آمد و رفت ها را کنترل کند . وقتی شاگرد جدیدی از کشور های دیگر داریم معمولا با آنها یک دوری در مدرسه می زنیم و مرزهای مدرسه را که خیلی هم واضح نیستند نشانشان میدهیم . بارها تعجب والدین مهاجر را دیده ام که می گویند آخر اینطوری که نمی شود . پس چه کسی مراقب است تا بچه ها بیرون نروند !مرزهای اینجا برای خود سوئدی ها جا افتاده است که به فرزندانشان انتقال داده اند و احتیاج به دیوار و حصار بلند ندارد . این سیستم جدید برای اکثر بچه ها ی تازه وارد زود جا می افتد ولی برای عده ی معدودی هم به یک بازی بی معنی موش و گریه تبدیل می شود که تمام ذهن و فعالیت شاگرد را به خود مشغول میکند تا ببیند که تا چه حد میتواند فراسوی مرزهای تعیین شده ی اجتماعی برود .
یک مثال برایتان می گویم : یکی از همکارانم از مادر یکی از دانش آموزانش میخواهد به رفتار فرزندش توجه بیشتری کند و رفتارهای بد او را گوشزد کند. مادر در جواب میگوید این موضوع تقصیر شماست که اینقدر به بچه ها رو می دهید . وقتی بچه « معلم » را « تو» خطاب کند و نه خانمی و نه آقایی آخر اسم او اضافه کند ، معلوم است که عاقبت بهتری هم نمیشود پیش بینی کرد...
منظور اینکه برای این گروه ازخانواده ها غیر قابل تصور است که کودک با وجود « تو » خطاب کردن معلم (یا مدیر و یا پزشک ) بتواند حد و حدود روابط اجتماعی را حفظ کند .
روحی : آیا مهاجر بودن شما و تعلقتان به یک فرهنگ خاص ، هیچگاه کمکی به موقعیت شغلی شما در خصوص بچه های مهاجر داشته است . واضح تر بگویم آیا مهاجر بودن شما برایتان مزیتی بر سایر همکاران سوئدی تان داشته است ؟ در صورت مثبت بودن پاسخ واکنش معمول شما چیست ؟
آزیتا روحی : مهاجر بودن یا نبودن به خودی خود شاید چندان عامل مهمی برای درک بچه های تازه وارد نباشد . مهمترین مسئله شاید این باشد که کارکنان مدارس اعم از مدیر ، معلم و آشپز مدرسه بتوانند خود را جای دیگری بگذارند و به تجربیات شخصی خود مثل کودک بودن ، ناوارد بودن ، غرور داشتن و خجالتی بودن و... دسترسی لازم را داشته باشند . مثلا این که به یاد داشته باشند که فراگیری زبانِ فرضا آلمانی برای خودشان مشکل بوده و نیاز به زمان داشته اند . خوشبختانه مدیر مدرسه ی ما همیشه آگاهانه سعی میکند که خودش را جای دیگران بگذارد و فکر کند اگر او جای آنها بود چه واکنشی نشان می داد و معمولا این روش سوء تفاهم ها و اختلافها را کاهش می دهد .
روحی : آیا هیچگاه پیش آمده که همکاران سوئدی تان خواسته یا ناخواسته نسبت به شما به دلیل مهاجر بودن تان پیش داوری داشته باشند ؟
آزیتا روحی : دید سوئدی ها در طبقه بندی کردن مهاجران متفاوت است . برای عده ای از آنها کافیست که آدم تطبیق رفتاری و گفتاری آنچه را که در اینجا معمول است داشته باشد تا سوئدی محسوب بشود . برای بعضی دیگر فرد همیشه مهاجر باقی می ماند حتی اگر نسل چندم مهاجرت باشد . سوئدی ها آدمهای با ملاحظه ای هستند و اگر هم پیش داوری داشته باشند به وضوح نشان نمی دهند.
روحی : با توجه به تجربه ای که در این سالها داشته اید ، آیا هیچگاه با یک باور جا افتاده بین معلمین و مسئولین مدرسه در خصوص فرهنگ یک ملت مشخص ، مواجه شده اید ؟ منظورم را با یک مثال بهتر می رسانم . مثلا اینکه بگویند فلانی ها خیلی عصبی هستند ، و یا بچه های .... با هوش یا کودن هستند ؟
آزیتا روحی : بله . مثلا راجع به روس ها میگویند که مثل آدم آهنی بیش از حد درس خوانند و تمرینهای ریاضی را می بلعند . راجع به بُسنی ها و ایرانی ها می گویند که خیلی سعی می کنند که با جامعه ی میزبان کنار بیایند و خوب هم موفق می شوند .
روحی : در زیر چند پرسش است . در صورت تمایل لطفا به هر کدام که مایل بودید ، پاسخ دهید :
* آیا رابطه ای با فرهنگ و جامعه ایرانی دارید ؟
آزیتا روحی : بله من خبرها ، و همینطور بعضی از برنامه های تلویزیونی و سینمای ایران را دنبال میکنم . اینجا هم غیر از فامیل با دوست و آشنای ایرانی رفت و آمد دارم.
** : آیا برای دیدن اقوام به ایران سفر می کنید ؟ آیا هیچگاه بین خود و آنها احساس فاصله فرهنگی می کنید ؟ با این مسئله چگونه کنار می آئید ؟
آزیتا روحی : سفر به ایران را دوست دارم و هر وقت فرصتی باشد با اشتیاق به ایران سفر میکنم . فکر میکنم همه جا فاصله ی فرهنگی باشد حالا یک کم کمتر یا بیشتر. گاهی فاصله ها را مکان تعیین میکند و گاهی هم زمان . مثلا اینکه متعلق به چه نسلی باشیم . وقتی بچه بودم و به مسافرت می رفتیم ، دیدن جاهای جدید برایم جالب ولی کمی هم نگران کننده بود و همیشه از برگشتن به تهران خوشحال می شدم. یکدست بودن شهرستانها باعث می شد خودم را غیر خودی احساس کنم ولی درتهران که هر همسایه ای از یک جای ایران می آمد و هر کدام غذاها را به سبک خود می پختند ، و یا یکی روسری داشت یکی نداشت و الزامی نبود که آدمها مثل هم باشند و اختلاف فرهنگی ، بخشی از زندگی روز مره بود احساس میکردم از آزادی بیشتری برخوردارم .
این سالهای اخیر به خاطر سفر ( گردشگری) و مهاجرت درخیلی از جاهای دنیا اختلاف فرهنگی بیش از پیش شایع و قابل لمس است . شاید به خاطر همین چیز ها باشد که حساسیتم نسبت به اختلافات فرهنگی بسیار نا چیز است و موضوعی نیست که به آن فکرکنم.
*** : اوقات فراغت خود را چگونه می گذرانید ؟
آزیتا روحی : در طول سال تحصیلی ساعات کار طولانی و فشرده است و وقت زیادی برایم باقی نمی ماند . ولی در ایام تعطیلات کریسمس یا تابستان سعی میکنم که دیداری از خواهرهایم و خانواده هایشان داشته باشم .
روحی : از لطفتان در همکاری برای انجام این مصاحبه بسیار سپاسگزاری می کنم . خسته نباشید . خواهش می کنم اگر مطلبی خاص برای گفتن دارید بفرمائید .
آزیتا روحی : شاید فقط لازم باشد بگویم معرفی موقعیت آموزشی و مهاجران در سوئد که مسائل مهمی هستند و گفتنی در حول و حوش آن فراوان است کار آسانی نیست. در اینجا با نزدیک تر شدن به انتخابات پارلمانی ، هر حزبی سعی دارد با اعلام برنامه هایی برای تغییر دادن مناسبتهای اجتماعی از جمله مسائل آموزشی و مهاجرت رای مردم را از آن خود کند . این را از آن جهت گفتم تا بیشتر مشخص شود که روی هر کدام از این مسائل کلی بحث و گفتگوست و عمیق شدن در این مباحث در یک مصاحبه نمیگنجد.
به هر حال امیدوارم که توانسته باشم تا حدی پاسخ گوی پرسشهای شما باشم. با تشکر از شما.
مرداد 1389
